Il chantun Grischun surpiglia senza midadas il svilup da las cumpetenzas dal Plan d'instrucziun 21 en ils plans d'instrucziun dals singuls roms. Singulas cumpetenzas èn vegnidas cumplettadas cun exempels specifics per il chantun. Ils chapitels introductivs resguardan las cundiziuns generalas chantunalas, en spezial en il sectur da las linguas.
Sin basa da l'art. 29 da la lescha davart las scolas popularas dal chantun Grischun (lescha da scola) dals 21 da mars 2012 ha la regenza approvà ils 15 da mars 2016 questa versiun chantunala dal Plan d'instrucziun 21.
Il Plan d'instrucziun 21 Grischun entra en vigur a partir da l'onn da scola 2018/19 per la scolina, per la scola primara sco era per la 1. e 2. classa dal stgalim secundar I. L'onn da scola 2019/20 vegn el introducì en la 3. classa dal stgalim secundar I sin basa da las directivas correspundentas. A partir dal mument ch'il Plan d'instrucziun 21 Grischun è en vigur, valan sin basa dal conclus da la regenza menziunà las novas tavlas da lecziuns da la scola populara dal Grischun. Ulteriuras infurmaziuns èn disponiblas sin la pagina d'internet da l'uffizi per la scola populara ed il sport.
Il Plan d'instrucziun 21 Grischun descriva l'incumbensa che la societad ha dà a la scola populara e che ha sia legitimaziun en la politica da furmaziun. El fixescha las finamiras per l'instrucziun sin tut ils stgalims da la scola populara ed è in instrument da planisaziun per las persunas d'instrucziun, per las scolas e per las autoritads da furmaziun. El orientescha ils geniturs e las persunas responsablas per l'educaziun, las scolaras ed ils scolars, las scolas dal stgalim secundar II, las scolas autas da pedagogia sco era las producentas ed ils producents da meds d'instrucziun davart las cumpetenzas che duain vegnir cuntanschidas en la scola populara.
Il proxim chapitel Survista dat a las persunas d'instrucziun sco era a tut tgi che dovra il Plan d'instrucziun 21 ina survista da tal, da sia structura, da ses elements e da las obligaziuns ch'èn fixadas en quel. Infurmaziuns pli detagliadas davart las basas pedagogicas e concepziunalas dal Plan d'instrucziun 21 Grischun èn cuntegnidas en il chapitel Basas.
Il Plan d'instrucziun 21 divida ils 11 onns da scola en trais ciclus. Il 1. ciclus cumpiglia dus onns scolina ed ils emprims dus onns dal stgalim primar (fin la fin da la 2. classa). Il 2. ciclus cumpiglia quatter onns scola primara (3. fin 6. classa) ed il 3. ciclus ils trais onns dal stgalim secundar I (7. fin 9. classa).
Il Plan d'instrucziun 21 è structurà tenor sis champs, numnadamain: linguas; matematica; natira, uman e societad (NUS); art ed activitads expressivas; chant e musica sco era moviment e sport. Per mintga champ vegnan descrittas las cumpetenzas che las scolaras ed ils scolars s'acquistan en il decurs da la scola populara.
En il 1. ciclus s'orientescha l'instrucziun fermamain al svilup dals uffants. Cunzunt al cumenzament vegn l'instrucziun organisada e concepida a moda interdisciplinara. Il gieu ha ina gronda impurtanza. Per tegnair quint da questa orientaziun mussa il Plan d'instrucziun 21 a maun da nov access orientads al svilup, co ch'ins po resguardar il svilup e l'emprender da l'uffant en il 1. ciclus. (Guardar Basas, chapitel Puncts centrals dal 1. ciclus.)
Ultra da quai cuntegna il Plan d'instrucziun 21 ils plans d'instrucziun per ils moduls medias ed informatica sco era orientaziun professiunala. Quests moduls cuntegnan incumbensas interdisciplinaras da la scola e garanteschan in svilup sistematic da cumpetenzas per ina part centrala da questas incumbensas.
En ils plans d'instrucziun dals roms e dals moduls èn integradas cumpetenzas transversalas. Quellas cumpiglian cumpetenzas persunalas, socialas e metodicas.
En ils plans d'instrucziun dals roms e dals moduls èn integrads - e munids cun renviaments - ils suandants temas per in'instrucziun sut l'idea directiva d'in svilup persistent: politica, democrazia e dretgs umans; ambient natiral e resursas; schlattainas ed egualitad; sanadad; svilup global e pasch; identitads culturalas e communicaziun interculturala; economia e consum.
Ils plans d'instrucziun dals roms e dals moduls cuntegnan mintgamai ils chapitels introductivs Impurtanza e finamiras, Infurmaziuns didacticas ed Infurmaziuns davart la structura ed il cuntegn e plinavant il svilup da las cumpetenzas sco element central dal plan d'instrucziun. Tar il svilup da las cumpetenzas vegni mussà, co che las cumpetenzas vegnan sviluppadas en il decurs da la scola populara.
Sin l'emprim plaun da structuraziun èn ils champs ed ils moduls dividids en champs da cumpetenza. Ils champs da cumpetenza s'orienteschan ad abilitads / inschigns (p.ex. tadlar, leger, discurrer, scriver en las linguas) u a temas / enconuschientschas (p.ex. cifra e variabla en matematica).
Co ch'ils champs da cumpetenza èn concepids, resulta da la tradiziun da la didactica dal rom sco era dal stadi actual dal svilup da la didactica dal rom dal champ respectiv.
Sin il proxim plaun da structuraziun vegnan ils champs da cumpetenza dividids en activitads resp. en tematicas. Betg tut ils plans d'instrucziun dals roms na cuntegnan quest plaun da structuraziun.
Tar mintga champ da cumpetenza resp. tar mintga activitad / tematica vegnan formuladas cumpetenzas e vegn preschentà ses svilup. Las descripziuns da las cumpetenzas drizzan l'egliada sin la fin da la scola populara e descrivan la savida e las abilitads che las scolaras ed ils scolars han lura.
Per mintga cumpetenza vegn descrit tge svilup da savida e d'abilitads che vegn spetgà per mintga ciclus. Qua tras vegni exprimì che las cumpetenzas vegnan acquistadas cuntinuadamain sur in tschert temp. Sin ils singuls stgalims da cumpetenza vegni formulà, sur tge stgalims preliminars ed intermediars che cumpetenzas pli vastas vegnan sviluppadas. Ils stgalims da cumpetenza sa differenzieschan tras l'augment da la savida da fatgs, da concepts e da process, tras l'augment da pretensiuns da chapientscha, tras la cumplexitad pli gronda da la situaziun d'applicaziun u tras il grad da l'independenza, cun la quala i vegn lavurà.
La successiun dals stgalims po resultar da la logica dal rom. Quai vul dir ch'ils temas / las enconuschientschas e las abilitads / ils inschigns d'in stgalim da cumpetenza acquistà precedentamain furman en mintga cas la basa per ils stgalims da cumpetenza che suondan. Nua ch'i na dat nagina tala logica dal rom, fixescha il plan d'instrucziun la successiun dals stgalims da cumpetenza.
Tut tenor il tema ha il svilup da las cumpetenzas in dumber variabel da stgalims da cumpetenza. Quest dumber sa drizza tenor la dumonda, tge ch'è raschunaivel - ord vista dal Rom - per il svilup da las cumpetenzas respectivas.
Vi da la gronda part da las cumpetenzas vegni lavurà a moda cumulativa sur tut ils trais ciclus. Cun insaquants svilups da cumpetenzas na vegni dentant betg cumenzà al cumenzament dal 1. ciclus, mabain pli tard, perquai che tschertas premissas ston esser ademplidas en il svilup ed en l'emprender dals uffants per pudair sviluppar questas cumpetenzas. Auters svilups da cumpetenzas vegnan terminads avant la fin dal 3. ciclus.
Sch'in stgalim al cumenzament d'in svilup da cumpetenzas è vid, vul quai dir ch'i na vegnia betg cumenzà a lavurar vi da questa cumpetenza al cumenzament dal 1. ciclus.
Ils renviaments en ils plans d'instrucziun dals roms mussan, nua ch'igl exista in punct da referiment ad in access orientà al svilup, a la furmaziun per in svilup persistent ubain ad in auter champ u modul.
Ils renviaments als access orientads al svilup mussan, tge cuntegns dal plan d'instrucziun dal 1. ciclus ch'èn adattads particularmain per in'instrucziun sut ina perspectiva da svilup.
Ils renviaments a la furmaziun per in svilup persistent mussan, tge cuntegns dal plan d'instrucziun ch'èn adattads particularmain per in'instrucziun sut l'idea directiva d'in svilup persistent.
Renviaments entaifer il rom e renviaments ad auters roms mussan colliaziuns tranter ils cuntegns dal plan d'instrucziun che vegnan avant en differents champs e che cumpletteschan in l'auter. Els dattan impuls per lavurs interdisciplinaras u mussan, nua ch'ins po sa referir a la savida ed a las abilitads che las scolars ed ils scolars han gia.
En la versiun electronica dal Plan d'instrucziun 21 funcziunan ils renviaments sco links. che mainan directamain al lieu respectiv dal Plan d'instrucziun.
Champs da cumpetenza u cumpetenzas na vegnan betg perfecziunads a moda lineara en l'instrucziun. Bunamain adina vegnan elavuradas e reunidas simultanamain differentas fassettas d'in u da plirs champs da cumpetenza ubain d'ina u da pliras cumpetenzas. En tudestg p.ex. vegn legida in'istorgia (champ da cumpetenza leger) che vegn lura discutada (champ da cumpetenza discurrer), e che vegn per finir inscenada en ina preschentaziun en gruppa (champ da cumpetenza litteratura en il focus). En quest connex vegnan era exercitadas cumpetenzas transversalas. Cumpetenzas dal rom e cumpetenzas transversalas sin differents nivels vegnan per il pli elavuradas en in project d'instrucziun a moda colliada. (Guardar era Basas, chapitel Chapientscha da l'emprender e da l'instrucziun.)
Betg tut las cumpetenzas e betg tut ils stgalims da cumpetenza ch'èn cuntegnids en il Plan d'instrucziun 21 na ston vegnir giuditgads. Sco fin ussa tutgi a la professiunalitad da las persunas d'instrucziun da giuditgar, cura e cun tge meds ch'ellas vulan valitar e giuditgar las prestaziuns da las scolaras e dals scolars. Quai fan ellas resguardond las regulaziuns che valan en il chantun. (Guardar era Basas, chapitel Chapientscha da l'emprender e da l'instrucziun.)
Cumpetenzas da basa dal ciclus
Per mintga ciclus vegnan designadas cumpetenzas da basa. Las cumpetenzas da basa inditgeschan quels stgalims da cumpetenza che las scolaras ed ils scolars duain cuntanscher il pli tard fin la fin dal ciclus respectiv. En il decurs dal ciclus cuntanschan els las cumpetenzas da basa en differents muments. Bleras scolaras e blers scolars lavuran lura vi dals stgalims da cumpetenza cuntinuants e cuntanschan era las cumpetenzas fixadas sin quests stgalims. Per singulas scolaras e scolars pon las cumpetenzas da basa vegnir adattadas en cas da basegn tenor las directivas concernent ils attestats e la promoziun (adattaziun da las finamiras da l'instrucziun).
La scola sco instituziun e las persunas d'instrucziun han l'incumbensa da pussibilitar che las cumpetenzas da basa vegnian cuntanschidas en l'instrucziun.
Las descripziuns dals stgalims da cumpetenza precedents na vegnan betg repetidas en il text da las cumpetenzas da basa. Ellas tutgan tar las cumpetenzas da basa.
En singuls champs n'èn - tar paucs svilups da cumpetenzas - vegnidas fixadas naginas cumpetenzas da basa. Explicaziuns en chaussa sa chattan en ils chapitels introductivs dal champ respectiv sut Infurmaziuns davart la structura ed il cuntegn.
En ils champs linguas, matematica e natira, uman e societad (NUS) èn vegnidas integradas las cumpetenzas fundamentalas (standards da furmaziun naziunals) da la CDEP en las cumpetenzas da basa dal Plan d'instrucziun. Uschia vegni garantì che las scolaras ed ils scolars che cuntanschan las cumpetenzas da basa dal Plan d'instrucziun, cuntanschan a medem temp era las cumpetenzas fundamentalas (standards da furmaziun naziunals) da la CDEP.
L'incumbensa dal ciclus definescha, vi da tge stgalims da cumpetenza ch'i sto vegnir lavurà obligatoricamain en quest ciclus. En l'instrucziun ston las scolaras ed ils scolars survegnir la pussaivladad da lavurar vi dals stgalims da cumpetenza ch'appartegnan a l'incumbensa dal ciclus, ma che sa chattan ordaifer las cumpetenzas da basa. Uschia surpassan las prescripziuns dal Plan d'instrucziun las cumpetenzas da basa. Plinavant definescha l'incumbensa dal ciclus per mauns da las producentas e dals producents da meds d'instrucziun, per tge stgalims dal svilup da cumpetenzas ch'in med d'instrucziun sto metter a disposiziun las materialias necessarias.
Amez il 2. ciclus (fin da la 4. classa) ed amez il 3. ciclus (amez la 8. classa) è mintgamai mess in punct d'orientaziun. Ils puncts d'orientaziun fixeschan, tge stgalims da cumpetenza che ston vegnir elavurads obligatoricamain fin la fin da la 4. classa sco era fin mez da la 8. classa. Per las persunas d'instrucziun èn els in agid da planisaziun e d'orientaziun.
En il 1. ciclus vegni desistì da puncts d'orientaziun. Quai per suttastritgar il continuum en il 1. ciclus e per betg prescriver in model da structura. En singuls champs n'èn era betg vegnids mess puncts d'orientaziun en il 2. e 3. ciclus. Explicaziuns en chaussa sa chattan en ils chapitels introductivs dal champ respectiv sut Infurmaziuns davart la structura ed il cuntegn.
Tut las scolaras e tut ils scolars vegnan sustegnids en lur svilup da savida e d'abilitads confurm a lur pussaivladads da prestaziun. Sin fundament dal progress individual d'emprender na finescha l'incumbensa a la scola ed a las persunas d'instrucziun betg, cur che las scolaras ed ils scolars han cuntanschì ils stgalims da cumpetenza dal ciclus. En spezial scolaras e scolars talentads duain survegnir l'occasiun da s'approfundar en temas e cuntegns supplementars (enrichment) resp. da lavurar en l'agen tempo d'emprender vi da cumpetenzas cuntinuantas u vi da stgalims da cumpetenza cuntinuants (acceleraziun).
Sche las cumpetenzas da basa na vegnan betg cuntanschidas
Las cumpetenzas ed ils cuntegns dal Plan d'instrucziun 21 valan da princip per tut ils uffants. Ma era cun il Plan d'instrucziun 21 vegni ad esser uschia, che singulas scolaras e singuls scolars na cuntanschan betg las cumpetenzas da basa d'in u da plirs champs. En quest cas èsi necessari da giuditgar il stadi d'emprender da la singula scolara u dal singul scolar e d'observar ils progress ed ils problems en il process d'emprender individual, per ch'i possian vegnir introducidas mesiras da promoziun empermettentas. Ulteriuras infurmaziuns davart las mesiras da promoziun che vegnan purschidas en il chantun Grischun sa chattan en la lescha davart las scolas popularas dal chantun Grischun (lescha da scola) sco era en las ulteriuras regulaziuns appartegnentas.
En numerusas descripziuns da stgalims da cumpetenza dal Plan d'instrucziun 21 vegnan duvradas precisaziuns. Quellas èn da leger sco suonda: In'enumeraziun da cuntegns en ina parantesa vul dir ch'ils cuntegns enumerads stoppian vegnir elavurads obligatoricamain. En il champ NUS portan quests cuntegns il simbol 
. Sch'i vegn duvrà p.ex., vul quai dir ch'ils cuntegns enumerads sajan ina schelta che serva a l'illustraziun. Las persunas d'instrucziun pon tscherner ils exempels u elavurar auters cuntegns.
Ils renviaments a medias ed informatica sco era a l'orientaziun professiunala mussan, en tge champ e ciclus ch'i sto vegnir lavurà obligatoricamain vi dal svilup da las cumpetenzas en medias ed informatica resp. en orientaziun professiunala.
Dal Plan d'instrucziun 21 pon las persunas d'instrucziun deducir, co ch'ina cumpetenza vegn sviluppada sco unitad durant il temp da scola e tgi che furnescha en tge ciclus tge contribuziun a quest svilup. Las persunas d'instrucziun dals ciclus precedents e suandants pon deducir, da tge stgalims da cumpetenza che tut las scolaras e tut ils scolars disponan (cumpetenzas da basa) e vi da tge stgalims da cumpetenza ch'igl è vegnì lavurà cun tut las scolaras e tut ils scolars (incumbensa dal ciclus resp. puncts d'orientaziun).
Il Plan d'instrucziun 21 è vegnì elavurà uschia, ch'el po vegnir realisà en differentas structuras da scola. Las persunas d'instrucziun dal stgalim secundar I pon deducir dal Plan d'instrucziun 21 las suandantas infurmaziuns davart ils nivels da pretensiun:
Al cumenzament dal stgalim secundar I è l'instrucziun en scolas u en gruppas da nivel cun pretensiuns elementaras la cuntinuaziun dals stgalims da cumpetenza ch'èn designads sco cumpetenzas da basa dal 2. ciclus. Las persunas d'instrucziun pon partir dal fatg che las scolaras ed ils scolars hajan cuntanschì almain las cumpetenzas da basa ed hajan gia lavurà vi dals stgalims da cumpetenza cuntinuants.
Fin la fin dal 3. ciclus cuntanschan questas scolaras e quests scolars las cumpetenzas da basa dal 3. ciclus. Plinavant survegnan els l'occasiun da lavurar - tut tenor lur pussaivladads individualas - vi dals stgalims da cumpetenza che suondan las cumpetenzas da basa dal 3. ciclus.
Midada dal stgalim primar al stgalim secundar I cun pretensiuns extendidas
L'instrucziun sin il stgalim secundar I en scolas u en gruppas da nivel cun pretensiuns extendidas è la cuntinuaziun dals stgalims da cumpetenza ch'èn designads sco incumbensa dal 2. ciclus. Las persunas d'instrucziun na pon dentant betg partir dal fatg che las scolaras ed ils scolars dumognian cumplainamain tut ils stgalims da cumpetenza dal 2. ciclus en tut ils champs.
Fin la fin da la scola populara cuntanschan las scolaras ed ils scolars las cumpetenzas da basa dal 3. ciclus ed han gia lavurà pli profundamain vi dals stgalims da cumpetenza cuntinuants ch'èn designads sco incumbensa dal 3. ciclus. Scolaras e scolars fitg ferms duessan cuntanscher ils stgalims da cumpetenza cuntinuants ch'èn designads sco incumbensa dal 3. ciclus.
Midada a la furmaziun fundamentala professiunala e scolas cuntinuantas
Las scolas dal stgalim secundar II pon deducir dal Plan d'instrucziun 21 las suandantas infurmaziuns davart ils nivels da pretensiun:
A la fin dal temp da scola obligatoric cuntanschan ils giuvenils en ils champs almain ils stgalims da cumpetenza ch'èn designads sco cumpetenzas da basa dal 3. ciclus. La gronda part dals giuvenils ha lavurà ultra da quai vi dals stgalims da cumpetenza cuntinuants. Correspundentamain vegn l'instrucziun en las scolas professiunalas spezialisadas per regla ad esser la cuntinuaziun da las cumpetenzas da basa. Tscherts emprendissadis premettan ch'ils giuvenils dumognian en differents champs stgalims da cumpetenza che sa chattan sur las cumpetenzas da basa. L'instrucziun en las scolas professiunalas spezialisadas premetta en quest cas ch'ils giuvenils dumognian stgalims da cumpetenza che sa chattan sur las cumpetenzas da basa.
L'instrucziun en scolas cun pretensiuns extendidas (cunzunt en scolas da maturitad professiunala, en scolas medias spezialisadas ed en gimnasis), è la cuntinuaziun dals stgalims da cumpetenza ch'èn designads sco incumbensa dal 3. ciclus. Las persunas d'instrucziun na pon dentant betg partir dal fatg che las scolaras ed ils scolars dumognian cumplainamain tut ils stgalims da cumpetenza dal ciclus en tut ils champs.
En il Plan d'instrucziun 21 vegnan duvradas las suandantas abreviaziuns e numeraziuns che sa laschan unir ad in code. Il code serva a s'orientar en il Plan d'instrucziun.
Champs e roms
| R | rumantsch |
| DR | tudestg en scolas rumantschas |
| LE2GR | englais sco 2. lingua estra |
| LE3GR | franzos u talian sco 3. lingua estra |
| MA | matematica |
| NUS | natira, uman e societad |
| NT | natira e tecnica |
| ELT | economia, lavur e tegnairchasa |
| STS | spazis, temps e societads |
| ERC | etica, religiuns, cuminanza |
| AF | art figurativ |
| ATT | art textil e tecnic |
| MU | chant e musica |
| MS | moviment e sport |
| MI | medias ed informatica |
| OP | orientaziun professiunala |
| AS | Access orientads al svilup per il 1. ciclus |
| FSP | Furmaziun per in svilup persistent |
Ils champs da cumpetenza vegnan numerads tras (1, 2, 3, ...).
Las activitads / tematicas vegnan designadas cun maiusclas (A, B, C, ...).
Las cumpetenzas vegnan numeradas tras (1, 2, 3, ...).
Ils stgalims da cumpetenza vegnan designads cun minusclas (a, b, c, ...).
Tschertas cumpetenzas han plirs svilups. Quests svilups da cumpetenzas vegnan numerads supplementarmain (1, 2, ...), ed ils stgalims da cumpetenza appartegnents vegnan designads cun minusclas (a, b, ...).
A maun da las abreviaziuns qua survart sa lascha generar in code. Uschia poi vegnir renvià a singuls stgalims resp. pon vegnir inditgads renviaments. Per ils codes vegn tschernida la suandanta successiun:
- champ resp. tema interdisciplinar
- champ da cumpetenza
- activitad / tematica
- cumpetenza
- stgalim da cumpetenza
In'activitad / tematica n'è betg adina avant maun.
Exempel:
MA.1.A.3.c = matematica; 1. champ da cumpetenza; activitad A; 3. cumpetenza; stgalim da cumpetenza c
